Читать онлайн «Аль-Фараби. Отношение философии к религии»

 Әбу Наср әл-Фараби ФИЛОСОФИЯНЫҢ ДІНГЕ кдтысы Мейірімді де шапағатты Алла атымен! ін — бірінші Басшының барша үшін алдын- 2 ала белгілеген шарттарына бағынатын көзқа- растар мен іс-қарекеттер. Діннің көмегімен бар- ша маңдайға жазулы мақсаттарына хетеді. Барша дегеніміз — тайпа, қала, өлке, бөлкім, бір тутас халық не бірнеше ұлт шығар. Егер бірінші өмірші рақымды болып, ізгілікпен басқарса, ойлаған мүратына жетеді, оньщ қарамағын- дағылардың қай-қайсысы да шынайы шаттық сыйлай- тын несібелі бақытқа кенеледі. Тек соңда ғана дін "із- гілікті дін" аталады. Егер де оның басқаруы надандықтың шалығына айналса, онда ол тоғышарлықтың рахатына кенеліп, дені-қары саулық пен қамсыздықтан, не молшылық пен лөззаттан, не қошемет пен пандықтан, не билікген қүралатын күйкі игіліктерге жетудің шарғысын іздей- ді. Осылайша надан өмірші игілікке кенеліп, бейшара бола тура, өзін бақытты санайды. Мұндай өмірші өзі- не бағынышты адамдарды құралға айнадырады, солар- ды пайдалана отырып, діттеген мақсатына жетеді өрі оны нығайта түседі. Сөйтіп, көзі көріп, қолы ұстамай тұрып, игілікті уысыма түсірдім деп ойлайды. Мұндай өміршілер өзін білімсіз баскарушылардың арасында- ғы ең төуірімін деп есептейді. Бейберекет басқару барысында әмірші өзінің бас- шылығын ізгілік пен даналыктың үлгісіне балайды. Өзі де жөне ол басқарған пенделер де, іс жүзіңде басқаша бола түра (тап осылай) ойлайды. Сөйте түра өзі де жөне ол басқарған пенде де несібелі бақытқа балаған, іс жүзінде мүлдем баскаша нәрселерді іздейді. Мүндай басқарудьщ түп-негізі алдамшы бола түра, бағыныш- тылары оны сезбейді. Бағыныштылары күддық үрып, оны қайырымды да данагөй жан деп ойлайды, өрі оны- мен бірге көздеулі мақсаттарына үмтылады. Осынау көздеулі мақсатты ол жөне оның қарамағындағылар риясыз көңілмен несібелі бакытқа балап, пасықауан игіліктердің бірін иеленіп қалуға дөмеленеді 1. (Бірінші) қайырымды Әміршінің басқаруы Аляа- тағаланың шарапат-пейілінен қуат алады. Ізгілікті діннің қарекеті мен көзқарасы шарапат- пейілінен танылады. Бүл екі тәсілдің бірі не екеуімен бірге жүзеге асады. Солардың бірі — қүдайдың өзінен тараған шарапат. Екшшісі — өміршінің өзіне жоя гар*. сетіп, ізгі қарекеттер мен көзқарастарды тандауы үигія шапағатын тигізетін Хақ-тағаланың пейілінен алған күштің жебеуімен іс-қарекетін және көзқарасын ай~ қындауы. Мүндай айқындау кейде — бірінпгі, кейде екінші төсілмен жүзеге асады. Назариялық ілім көктен жолдаған Алланың шарапа- ты адамға қалай жететінін, өрі иландырушы шарапат- пейілдщ оған қалай дөрмен дарытатынын тусшдфеди 2. Ізгілікті діннің көзқарасы назариялық жөне еріқ- жігерлік көзқарастарға бөлінеді. Назариялық көзқарастар Жаратушыны, такуа жая- дарды, олардың жан-сезімдік үлағатын, Жаратушыға ықылас-қүрметін, өрқайсысының қимыл-қылығын сипаттайды. Назариялық көзқарастар ең алғашқы де- нелердің жаралуы мен жоғалуын, олардың басқа дс- нелерге қалай негіз қалағанын жөне сонғыларыныц бастапқы нөрселерден қалай таралғанын, олардың ара қатынасын, түзілуі мен өзара байланысын түсіндіредь  Бұл денелерде жүріп жаткандардың бәрі әділетті, оларда киянат қылар ештеңе жоқ.